Podczas posiedzenia Komisji do Spraw Kontroli Państwowej rozpatrzono informację przewodniczącej Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych o skuteczności funkcji kontrolnych regionalnych izb obrachunkowych w aspekcie obowiązujących przepisów prawnych.
Przewodnicząca Krajowej Rady RIO Grażyna Wróblewska zwróciła uwagę, że procedury wypełniania zadań kontrolnych RIO obowiązują bez istotniejszych kodyfikacji od 1992 roku. - Brak zmian ustawowych nie oznacza, że sposób prowadzenia funkcji kontrolnych przez izby nie ulegał modyfikacjom - jest realizowany program standaryzacji i podniesienia skuteczności działań kontrolnych – powiedziała.
Jak dodała, od 2010 roku RIO zaczęły wykorzystywać specjalistyczne oprogramowanie do analizy baz danych. Nowoczesne narzędzie informatyczne wpływa na zwiększenie efektywności działań kontrolnych.
Kontrole w latach 2015-17
Z informacji RIO wynika, że w ostatnich trzech latach (2015-17) izby przeprowadziły 3 865 kontroli, z tego w 2015 r. - 1 281, w 2016 r. – 1 299 oraz 1 285 w 2017 roku. Zrealizowano w tym czasie ponad 2 tys. kontroli kompleksowych, zarówno tych, których obowiązek przeprowadzenia wynika z ustawy (raz na 4 lata), jak również innych kontroli. – Nie zawsze izby stosują co 4-letni okres, aby uniknąć sytuacji, że jednostka objęta planem kontroli przygotowuje się do kontroli, zdarza się, że są one prowadzone po upływie krótszego terminu, aby sprawdzić, jak plan gospodarki finansowej w danym samorządzie wygląda - wyjaśniła.
Szukasz więcej informacji dotyczących samorządu?
Poznaj LEX Administracja >>
Zdobądź wiedzę, dzięki której Twoja praca stanie się łatwiejsza
Od 2015 do 2017 roku izby przeprowadziły 1 233 kontrole problemowe, które polegają m.in. na sprawdzeniu wybranych zagadnień gospodarki finansowej. Kontroli doraźnych przeprowadzanych w przypadkach weryfikacji zasadności informacji o potencjalnych naruszeniach prawa było 371. RIO zweryfikowały w tych latach zasadność ponad 200 tys. doniesień oraz informacji o naruszeniach otrzymanych m.in. od policji, prokuratury, CBA, posłów, senatorów.
Pisma anonimowe
Przewodnicząca Krajowej Rady RIO powiedziała, że do izb wpływa także duża liczba pism anonimowych w wnioskami o kontrolę. - Zdarzają się pisma anonimowe, w których piszący wnoszą o przeprowadzenie kontroli określonych zagadnień – powiedziała Grażyna Wróblewska. Jak dodała, takie pisma trafiają także do Ministerstwa Finansów, które pytania w nich zawarte kieruje do właściwej RIO.
Według przewodniczącej pisma anonimowe nie zawsze mogą być podstawą do przeprowadzenia kontroli, ale są przekazywane inspektorowi, który w toku czynności kontrolnych powinien sprawdzić, czy nieprawidłowości w nich podane są zasadne. – Z naszych działań wobec pism, anonimowych jesteśmy rozliczani przez nasze organy kontroli – dodała.
Inspektor kontroli może zapytać o więcej
Inspektor kontroli posiada upoważnienie imienne, które musi okazać podmiotowi kontrolowanemu, wyznacza ono obszar, który ma by poddany kontroli.
- Zdarzają się sytuacje, kiedy wójt dzwoni, że kontrola dotyczy roku danego, a inspektor żąda dokumentów z lat minionych. Władze gminy powinny wtedy udostępnić dokumenty dot. obszaru wykraczającego poza okres badany – powiedziała , jak wyjaśniła może to dotyczyć m.in. kwestii zamówień publicznych. Upoważnienie takie jest również w ustawie – dodała. Jednostka badana jest zobowiązana też do udostępnienia dokumentów w formie elektronicznej.
Nieprawidłowości najczęściej w zamówieniach publicznych
Nieprawidłowości agregowane są w grupach. Najliczniejsze występują w zakresie stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych - są trudności w stosowaniu tych przepisów m.in. z uwagi na nowelizacje tej ustawy. Jak zaznaczyła Grażyna Wróblewska, problemy powodują także zamówienie in-house. Gminy nadal sięgają po własne podmioty, mimo że nie spełniają ustawowych przesłanek.
RIO wydały w badanych latach 47 088 wniosków pokontrolnych. Wnioski te można uznać, zdaniem Grażyny Wróblewskiej, za oddziaływanie izb na działalność jednostki badanej. Podmiot kontrolowany może wnieść zastrzeżenie do badania, w trzech latach na prawie było to 529 wniosków, z czego w całości zostały uwzględnione w 69 przypadkach, a w części w 15 przypadkach.
Jak podkreślił Tadeusz Dziuba (PiS), zastępca przewodniczącego Komisji do Spraw Kontroli Państwowej, izby nie odgrywają roli dyscyplinującej i nie spada liczba błędów w samorządach.
Przewodnicząca KR RIO odpowiedziała, że RIO pełni funkcję prewencyjną, samorządy czytają wystąpienia pokontrolne i widzą, co było w ich działaniu nieprawidłowością. Jej zdaniem RIO wykonują swoją funkcję kontrolną skutecznie, a zakres kontroli pozwala na założenie, że kontrole odbywają się na wysokim poziomie.
Co osłabia RIO
Według przewodniczącej Krajowej Rady RIO ich działania osłabia niewiążący charakter wystąpień pokontrolnych. Za niewykonanie wniosku pokontrolnego nie może być ukarany burmistrz.
Poseł Ryszard Wilczyński (PO) zwrócił uwagę, że według samorządowców RIO są za bardzo restrykcyjne, „za bardzo się wtrącają”. - RIO jest od tego, żeby trzymać w ryzach samorządność, żeby jednostki nie upadały i usługi były prowadzone na elementarnym poziomie, są więc potrzebne, a problem tkwi w tym, czy państwo należycie wyciąga wnioski z działania RIO – podkreślił.
Regionalne izby obrachunkowe to organy nadzorujące i kontrolujące jednostki samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki finansowej i zamówień publicznych. Prowadzą też działalność informacyjną i szkoleniową w sprawach budżetowych. Są specjalnie powołaną instytucją państwową, sprawującą kontrolę zewnętrzną w stosunku do organów i jednostek samorządu terytorialnego. Izby są państwowymi jednostkami budżetowymi.
Od 1997 roku konstytucyjne podstawy ich działalności uregulowane zostały w artykule 171 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Stanowi on między innymi, że regionalne izby obrachunkowe są organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych. Dokonywane na przestrzeni lat zmiany regulacji ustawowych dotyczących ich funkcjonowania nie wprowadziły zasadniczych zmian w ich kształcie.
