Obszary funkcjonalne

To obszary funkcjonalne mają być punktem odniesienia dla interwencji polityk publicznych. Typologię obszarów funkcjonalnych i ich charakterystykę zawiera Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) , która wprowadza pojęcie obszaru funkcjonalnego i jego typy oraz określa - kto jest odpowiedzialny za ich wyznaczanie i według jakich kryteriów. KPZK 2030 bazuje na definicji „obszaru problemowego” z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, która określą go jako „obszar szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych" wskazanych w planie zagospodarowania przestrzennego województwa lub określonych w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Definicja ta nie wyczerpuje pojęcia obszaru funkcjonalnego, więc KPZK rozbudowuje ją o zapis „zwarty układ przestrzenny składający się z funkcjonalnie powiązanych terenów, charakteryzujących się wspólnymi uwarunkowaniami i przewidywanymi, jednolitymi celami rozwoju”.

KPZK 2030 wyróżnia trzy grupy typów obszarów funkcjonalnych (OF):

  • - miejskie obszary funkcjonalne;
  • - wiejskie obszary funkcjonalne;
  • - specjalne obszary funkcjonalne.

Miejskie obszary funkcjonalne (MOF)

Miejskie obszary funkcjonalne (MOF) są układem osadniczym ciągłym przestrzennie, złożonym z odrębnych administracyjnie jednostek i obejmują zwarty obszar miejski, powiązaną z nim funkcjonalnie strefę zurbanizowaną oraz ośrodki bliskiego sąsiedztwa. Są to obszary zurbanizowane o największej gęstości zaludnienia i najważniejszych funkcjach w systemie osadniczym kraju. Administracyjnie obszary te mogą obejmować zarówno gminy miejskie, wiejskie, jak i miejsko-wiejskie. Wyróżnia się cztery podtypy:

  1. MOF ośrodków wojewódzkich, w tym metropolitalnych - wszystkie miasta wojewódzkie mają obowiązek opracować dla swoich OF dwa dokumenty: strategię rozwoju aglomeracji i plan zagospodarowania przestrzennego;
  2. MOF ośrodków regionalnych, czyli nie będących miastem wojewódzkim, ale ważnych dla regionu - zasady ich wyznaczania są takie same jak w przypadku wojewódzkich, ale nie muszą, choć mogą one opracowywać strategię i plan zagospodarowania przestrzennego;
  3. MOF ośrodków subregionalnych (50-100 tys. mieszkańców);
  4. MOF ośrodków lokalnych.

Wiejskie obszary funkcjonalne

Wiejskie obszary funkcjonalne podzielono na dwa podtypy. Pierwszy to obszary wiejskie ściśle powiązane z dużym miastem. Powinny być one wyznaczone w strategiach województw i ich planach zagospodarowania przestrzennego. Drugi typ to obszary wymagające wsparcia, do których czas dojazdu z ośrodka metropolitalnego lub regionalnego przekracza 90 minut.

Specjalne obszary funkcjonalne

Specjalne obszary funkcjonalne, to autorskie, nieformalne określenie dla grupy pozostałych trzech typów obszarów funkcjonalnych:

  1. OF szczególnego zjawiska w skali makroregionalnej – wymienia się tu 7 podtypów: Żuławy, obszary górskie, tzw. obszary zamknięte, strefę przybrzeżna, wyłącznie polską morską strefę ekonomiczną, tereny ochrony gleb dla celów produkcji rolnej i obszary dorzeczy narażonych na powodzie;
  2. OF kształtowania potencjału rozwojowego - są to obszary o szczególnej wartości przyrodniczej bądź kulturowej, jak: cenne przyrodniczo, ochrony krajobrazów kulturowych, ochrony i kształtowania zasobów wodnych, strategicznych złóż kopalin;
  3. OF wymagające restrukturyzacji i rozwoju nowych funkcji przy użyciu instrumentów polityki regionalnej; kategoria zawieraj obszary o szczególnej koncentracji problemów społeczno-gospodarczych w tym miasta, które mogą mieć znaczenie krajowe: o najniższym rozwoju i pogarszających się perspektywach rozwoju, miasta i inne obszary tracące dotychczasowe funkcje, obszary o najniższym poziomie dostępu do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe, obszary o najniższej dostępności transportowej do ośrodków wojewódzkich, obszary przygraniczne.

Wyznaczanie obszarów funkcjonalnych i ich zagospodarowanie pozostaje w kompetencji władz samorządów województwa, w planach zagospodarowania przestrzennego i strategiach rozwoju na podstawie szczegółowych kryteriów określonych przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Dzięki temu ma być możliwe uzgodnienie sposobu zagospodarowania obszarów funkcjonalnych, które w części mogą na siebie zachodzić.
Zarządzanie obszarami funkcjonalnymi, szczególnie w aglomeracjach metropoliach wymaga woli współpracy terytorialnej pomiędzy samorządami różnych szczebli w ramach zróżnicowanych form instytucjonalnych. Pozwoli to na działanie w ramach wyróżnionych osi strategicznych interwencji (OSI) na poziomie krajowym i regionalnym.

Przykład

Jako przykład można podać identyfikację OSI w województwie warmińsko-mazurskim opisane w RPO Warmia i Mazury 2014-2020.

Obejmują one:

  • OSI - Aglomeracja Olsztyna - obejmuje miasto Olsztyn i gminy z nim sąsiadujące; wynika z konieczności wzmocnienia konkurencyjności krajowej i międzynarodowej stolicy województwa i jej obszaru funkcjonalnego;
  • OSI - Obszary wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji - interwencja obejmować będzie gminy miejskie oraz miasta w gminach miejsko-wiejskich powyżej 5 tys. mieszkańców;
  • OSI - Obszary wiejskie w szczególności o najniższym poziomie dostępu mieszkańców do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe (OSI krajowy) - wsparcie obszarów wiejskich w województwie będzie miało dwa aspekty: (1) rozwój nowoczesnej wsi (realizowany w ramach OSI Nowoczesna wieś – w ramach PROW oraz w ramach niektórych działań RPO, a także (2) wsparcie w ramach RPO obszarów wiejskich odczuwających skutki zmian w zakresie: infrastrukturalnym (w ramach OSI - Obszary o słabym dostępie do usług publicznych) oraz społecznym (rewitalizacja społeczna oraz aktywizacja zawodowa w ramach OSI - Obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej);
  • OSI - Obszary przygraniczne - specyfika położenia województwa (przy długiej granicy będącej zewnętrzną granicą UE, peryferyjnie z punktu widzenia przestrzeni europejskiej) problemy przygraniczne mają w regionie szczególne znaczenie i silnie wpływają na potencjał rozwojowy dużej części województwa; potrzeba interwencji na tym obszarze uzasadniana jest zatem nawarstwieniem różnorodnych problemów społeczno-gospodarczych w obszarze przygranicznym (duży odpływ ludności, malejąca ilość miejsc pracy, wysokie bezrobocie, niska dostępność komunikacyjna, niewielka aktywność społeczna, niska zamożność;
  • OSI – Miasta subregionalne - obejmuje Elbląg i Ełk wraz z ich obszarami funkcjonalnymi; wsparcie w tym OSI odbywać się będzie szczególnie przy pomocy instrumentu ZIT dla Elbląga i Ełku oraz ich obszarów funkcjonalnych; przewidziana jest też interwencja w ramach poszczególnych osi priorytetowych RPO;
  • OSI – Obszary skrajnie peryferyjne - dotyczy obszarów o ekstremalnie niskiej dostępności komunikacyjnej, w skali regionalnej przede wszystkim do stolicy województwa; strategia wyróżnia te obszary we wschodniej części województwa ponieważ ten czynnik determinuje w dużym stopniu lokalny potencjał rozwojowy i pociąga za sobą problemy związane z dostępnością usług publicznych;
  • OSI - Tygrys warmińsko-mazurski - obszar o szczególnym potencjale kluczowym dla rozwoju regionu; to pas gmin położonych wzdłuż osi transportowych regionu: dróg krajowych nr 7 i 16; wsparcie tego obszaru w ramach większości osi priorytetowych RPO sprzyjać będzie dynamizacji procesów rozwojowych oraz wzmocnieniu konkurencyjności krajowej i międzynarodowej regionu.

Zintegrowane podejście terytorialne w województwie warmińsko-mazurskim będzie realizowane poprzez planową interwencję na trzech kierunkach:

  • koncentrację wsparcia na OSI, na którego terenie będzie można realizować przedsięwzięcia;
  • Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) realizowane na obszarach funkcjonalnych miasta wojewódzkiego (Olsztyna) i dwóch miast subregionalnych (Elbląga i Ełku);
  • wsparcie obszaru Wielkich Jezior Mazurskich (sieć „Mazurskich Pereł”), dla którego samorządy lokalne skupione wokół idei rozwoju i promocji krainy przygotowały dokument pt. Wielkie Jeziora Mazurskie – Strategia.


W perspektywie finansowej 2014-2020 przewiduje się więc odejście od rozproszonej interwencji wobec jednej jednostki samorządu terytorialnego z poziomu kraju czy regionu na rzecz bardziej selektywnych i skoncentrowanych inwestycji w osiach strategicznej interwencji i wielosektorowej koordynacji tych inwestycji na zintegrowanym terytorium rozumianym funkcjonalnie, z jednoczesnym wzmocnienie partnerskiej wieloszczeblowej współpracy i dopasowaniem odpowiedzialności zarządzania zintegrowanymi obszarami funkcjonalnymi do najbardziej efektywnego poziomu zarządzania, którym na ogół będzie miasto o funkcji metropolitalnej lub subregionalnej.