Obowiązek meldunkowy wykonuje się zgodnie z art. 24 ust. 3 ustawy o ewidencji ludności osobiście, a w przypadku osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych obowiązek ten wykonuje przedstawiciel ustawowy, opiekun prawny lub inna osoba sprawująca faktyczną opiekę w miejscu wspólnego pobytu. Można również, stosownie do przepisu art. 24 ust. 4 ustawy o ewidencji ludności , wykonać obowiązek meldunkowy przez pełnomocnika legitymującego się pełnomocnictwem udzielonym na piśmie lub ustnie do protokołu w myśl przepisu art. 33 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego .
Obywatel polski dokonuje zameldowania na pobyt stały lub czasowy w formie pisemnej poprzez wypełnienie formularza zgłoszenia pobytu; podobnie dokonuje wymeldowania z miejsca pobytu stałego albo z miejsca pobytu czasowego (art. 28 ust. 1 i art. 33 ust. 2 pkt 1 ustawy o ewidencji ludności ). Ponadto można dopełnić obowiązek meldunkowy polegający na wymeldowaniu się z miejsca pobytu stałego lub czasowego, a także obowiązek polegający na zgłoszeniu wyjazdu poza granicę Rzeczpospolitej Polskiej oraz zgłoszeniu powrotu z wyjazdu poza granicę RP, zgodnie z przepisami art. 24 ust. 5 w zw. z art. 33 ust. 2 pkt 2 ustawy o ewidencji ludności , w formie dokumentu elektronicznego przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej, na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz. U. Nr 64, poz. 565, z późn. zm.). Również dopuszczono możliwość wymeldowania się z miejsca pobytu stałego lub czasowego poprzez dokonanie zameldowania w formie pisemnej na stosownym formularzu zgłoszenia pobytu, w nowym miejscu pobytu stałego lub czasowego (art. 33 ust. 3 ustawy o ewidencji ludności .). Ponadto przepisem art. 35 ustawy o ewidencji ludności dopuszczono, podobnie jak w przepisie art. 15 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych , w przypadku niedopełnienia przez osobę obowiązku wymeldowania się z miejsca pobytu stałego albo czasowego, wymeldowanie z urzędu lub na wniosek właściciela, lub innego podmiotu dysponującego tytułem prawnym do lokalu w drodze decyzji administracyjnej (instytucja tzw. wymeldowania bez udziału strony). Obowiązek meldunkowy polegający na wymeldowaniu z miejsca pobytu stałego lub czasowego zostaje dopełniony również w sytuacji zgłoszenia zgonu osoby zameldowanej w urzędzie stanu cywilnego, tzw. uproszczony tryb wykonywania obowiązku meldunkowego. Zgłoszenie zgonu osoby, dokonane zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 września 1986 r. prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688, z późn. zm.), tzn. w określonym terminie przez określone podmioty, zastępuje wymeldowanie osoby zmarłej (art. 38 ustawy o ewidencji ludności ). Podobnie do wymeldowania z miejsca pobytu stałego lub czasowego dochodzi na skutek zgłoszenia faktu wyjazdu z zamiarem stałego pobytu poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej (art. 36 ust. 1 ustawy o ewidencji ludności ). W sposób odmienny uregulowano wykonanie obowiązku meldunkowego przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej. Stosownie do przepisu art. 24 ust. 7 ustawy o ewidencji ludności wykonanie tego obowiązku następuje poprzez stwierdzenie tego faktu w rozkazie dowódcy jednostki wojskowej lub w książeczce zameldowań komendanta obiektu wojskowego i nie wymaga zgłoszenia w organie gminy oraz ujęcia w rejestrze PESEL i rejestrach mieszkańców.
Ustawa o ewidencji ludności wprowadziła więc zmiany w stosunku do przepisu art. 9b ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Rozszerzono bowiem katalog podmiotów wykonujących obowiązek meldunkowy o opiekuna prawnego oraz expressis verbis wskazano możliwość ustanowienia pełnomocnika. Także dopuszczono możliwość wykonania obowiązku meldunkowego, ale tylko w przypadku obowiązku polegającego na wymeldowaniu się oraz polegającego na zgłoszeniu wyjazdu poza granicę RP oraz powrotu z wyjazdu na terytorium RP w formie dokumentu elektronicznego na formularzu umożliwiającym wprowadzenie danych do systemu teleinformatycznego organu gminy. Jak również stworzono możliwość wykonania obowiązku polegającego na wymeldowaniu się przy dokonaniu zameldowania w nowym miejscu pobytu stałego. Wprowadzono zaś szczególną regulację wykonania obowiązku meldunkowego przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej.
Organem właściwym w sprawach meldunkowych jest organ gminy, który wykonuje zadania związane z obowiązkiem meldunkowym jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej (art. 4 ustawy o ewidencji ludności ). Organem wyższego stopnia w stosunku do organów gmin wydających rozstrzygnięcia administracyjne na podstawie ustawy jest wojewoda (art. 5 ust. 1 i 2 ustawy o ewidencji ludności ).
W stosunku do dzieci osób będących obywatelami polskimi zamieszkującymi na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, urodzonych na terytorium RP zameldowania na pobyt stały dokonuje z urzędu kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzający akt urodzenia dziecka (art. 29 w zw. z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o ewidencji ludności ). Natomiast w przypadku żołnierzy w czynnej służbie wojskowej obowiązek meldunkowy polegający na zameldowaniu się w miejscu pobytu czasowego lub wymeldowaniu się z takiego miejsca wykonuje się nie we właściwym miejscowo organie gminy, tylko w miejscu pełnienia służby u dowódcy jednostki wojskowej, a w miejscu pobytu czasowego w obiekcie wojskowym u komendanta (kierownika, szefa, dowódcy) obiektu (art. 24 ust. 6 pkt 1 ustawy o ewidencji ludności ). Podobnie żołnierz w czynnej służbie dokonuje zgłoszenia wyjazdu poza granicę Rzeczpospolitej Polskiej oraz powrotu z tego wyjazdu
w miejscu pełnienia tej służby u dowódcy jednostki wojskowej (art. 24 ust. 6 pkt 2 ustawy o ewidencji ludności .).
Przy wykonywaniu obowiązku meldunkowego polegającego na zameldowaniu się w miejscu pobytu stałego lub czasowego obywatel, oprócz zgłoszenia określonych danych osobowych na stosownym formularzu, przedstawia do wglądu dowód osobisty lub paszport (art. 28 ust. 1 ustawy o ewidencji ludności ). Ponadto przedstawia potwierdzenie pobytu w lokalu, dokonane przez właściciela lub inny podmiot dysponujący tytułem prawnym do lokalu na formularzu zgłoszenia pobytu stałego lub formularzu zgłoszenia pobytu czasowego oraz do wglądu, dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu tego właściciela lub innego podmiotu np. wypis z księgi wieczystej, umowa cywilnoprawna, decyzja administracyjna (art. 28 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności ). Natomiast w przypadku cudzoziemca do dopełnienia obowiązku meldunkowego, w zależności od charakteru pobytu – pobyt stały, pobyt czasowy – wymaga się przedstawienia różnych dokumentów wymienionych w art. 43 ust. 1-4 ustawy o ewidencji ludności .
Właściwy organ gminy dane zgłoszone na formularzu zgłoszenia pobytu stałego, czasowego, wymeldowania, wyjazdu poza granicę Rzeczpospolitej Polskiej, powrotu z wyjazdu poza granicę Rzeczpospolitej Polskiej gromadzi w rejestrze mieszkańców (art. 6 ust. 2 w zw. z art. 8 ustawy o ewidencji ludności . Dane te gromadzone są także w centralnym zbiorze danych – rejestrze PESEL prowadzonym przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych (art. 6 ust. 1 w zw. z art. 8 ustawy o ewidencji ludności .).
Tak jak na gruncie przepisu art. 9 ust. 2b ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych , tak i w przypadku przepisu art. 28 ust. 4 ustawy o ewidencji ludności zameldowanie, wymeldowanie ma służyć jedynie celom ewidencyjnym tzn. zameldowanie służy potwierdzeniu faktu pobytu w miejscu, w którym osoba się zameldowała, a wymeldowanie potwierdzeniu ustania faktu czyjegoś pobytu. Zarówno zameldowanie jak i wymeldowanie dokonywane jest co do zasady w formie czynności materialno-technicznej. Stosownie jednak do przepisu art. 31 ust. 1 i 2 ustawy o ewidencji ludności organ meldunkowy rozstrzyga w drodze decyzji administracyjnej w dwóch przypadkach. Po pierwsze jeżeli dane zgłoszone do zameldowania lub wymeldowania budzą wątpliwości, po drugie, jeżeli organ poweźmie wątpliwości co do stałego lub czasowego charakteru pobytu osoby pod deklarowanym adresem. Ponadto organ rozstrzyga w drodze decyzji w przypadku przewidzianym w art. 35 ustawy o ewidencji ludności – gdy osoba nie dopełniła obowiązku wymeldowania się z miejsca pobytu stałego lub czasowego, a miejsce opuściła.
Fakt wykonania obowiązku meldunkowego polegającego na zameldowaniu właściwy organ stwierdza wydając osobie zaświadczenie o zameldowaniu na pobyt stały lub pobyt czasowy (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o ewidencji ludności ). W pierwszym przypadku zaświadczenie wydawane jest z urzędu, w drugim na wniosek osoby wykonującej obowiązek meldunkowy (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o ewidencji ludności ). Zaświadczenia te są ważne do chwili zmiany miejsca zameldowania, przy czym zaświadczenie o zameldowaniu na pobyt czasowy jest ważne nie dłużej niż do upływu terminu zameldowania (art. 32 ust. 4 ustawy o ewidencji ludności .).
Niedopełnienie obowiązku meldunkowego zgodnie z dotychczas obowiązującymi przepisami art. 147 § 1 i 2 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275, z późn. zm.) – dalej k.w., stanowi wykroczenie. Podmiotem wykroczenia może być osoba, na której ciąży obowiązek meldunkowy (art. 147 § 1 k.w.) lub osoba obowiązana do zawiadomienia właściwego organu o niedopełnieniu obowiązku meldunkowego przez inną osobę (art. 147 § 2 k.w.). Jest to więc wykroczenie indywidualne, które można popełnić tylko przez zaniechanie, umyślnie albo nieumyślnie. Czyn ten zagrożony jest w pierwszym przypadku karą ograniczenia wolności, karą grzywny lub nagany, w drugim przypadku karą grzywny albo nagany. Na mocy przepisu art. 62 ustawy z dnia 24 września o ewidencji ludności z dniem jej wejścia w życie, to jest 1 sierpnia 2011 r., przepis ten uchyla się. Zauważyć jednak należy, że w przepisie art. 59 ust. 1 ustawy o ewidencji ludności przewidziano wykroczenie polegające na niedopełnieniu obowiązku meldunkowego przez cudzoziemca niebędącego obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej. Czyn ten podlega karze grzywny. Przepis ten nie znajdzie jednak zastosowania do cudzoziemca będącego członkiem rodziny obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatela państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatela Konfederacji Szwajcarskiej.
Należy również zwrócić uwagę, iż w konsekwencji zniesienia zameldowania na pobyt czasowy do 3 miesięcy, zameldowanie na ten pobyt dokonane na podstawie ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych wygaśnie z dniem wejścia w życie ustawy o ewidencji ludności (art. 70 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności ). Natomiast zameldowanie na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 3 miesiące dokonane na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów zachowuje ważność (art. 70 ust. 1 ustawy o ewidencji ludności ).
Wszelkie postępowania administracyjne w sprawach indywidualnych, wszczęte na podstawie dotychczasowej ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych i niezakończone przed dniem wejścia w życie nowej ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności w sprawach o zameldowanie, uchylenie czynności materialno-technicznej zameldowania, w sprawach o wymeldowanie, udostępnienie danych ze zbioru PESEL oraz udostępnienie danych z gminnych zbiorów meldunkowych, rozpatruje się na podstawie nowej ustawy (art. 69 pkt 1 ustawy o ewidencji ludności ). Natomiast postępowania o udostępnienie danych z wojewódzkich zbiorów meldunkowych umarza się (art. 69 pkt 2 ustawy o ewidencji ludności ).
Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. Nr 217, poz. 1427).
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. 2006 r. Nr 139, poz. 993 ze zm.)
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
Pisaliśmy o tym również:
Obowiązek meldunkowy w świetle nowej ustawy o ewidencji ludności (cz. 1)