Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju opracowało tezy do ustawy o rewitalizacji obszarów zdegradowanych. Wskazany dokument zainaugurował dyskurs w przedmiocie prawnej regulacji rewitalizacji, kryteriów identyfikacji obszarów zdegradowanych, form interwencji władzy publicznej i narzędzi rewitalizacyjnych. Wprawdzie to dopiero początek drogi wiodącej do podjęcia ustawy, to jednak cieszy – gdyż w obowiązującym porządku prawnym brakowało prawnej regulacji rewitalizacji, a regulacja taka zdaje się być w pełni uzasadniona.

Projektodawca dostrzega potrzebę prawnej regulacji rewitalizacji w szczególności z powodu: (1) traktowania programów rewitalizacji fasadowo, wyłącznie jako narzędzia pozyskiwania środków finansowych z budżetu Unii Europejskiej, a nie jako rzeczywistego narzędzia „przywracania do życia” obszarów zdegradowanych, (2) braku umiejętności identyfikowania obszarów zdegradowanych – wymagających działań rewitalizacyjnych i dodatkowych środków finansowych, (3) wyznaczania celów działań rewitalizacyjnych bez uprzedniej i kompleksowej (przestrzennej, środowiskowej, społecznej i gospodarczej) diagnozy sytuacji danego obszaru, (4) braku kompleksowości prowadzonych działań, sprowadzania rewitalizacji do przedsięwzięć inwestycyjnych i pomijania czynników społecznych w przygotowaniu i podejmowaniu działań rewitalizacyjnych, (5) braku trwałości i ciągłości działań rewitalizacyjnych w gminach (które niejednokrotnie są podejmowane ad hoc, jedynie gdy pojawia się możliwość otrzymania środków zewnętrznych), (6) braku niezbędnej koordynacji między instytucjami publicznymi przy opracowaniu programów rewitalizacji (służby ochrony zabytków, pomocy społecznej, urzędy pracy).

W obowiązującym porządku prawnym pojawia się termin „rewitalizacji”, nie znajduje on jednak wyjaśnienia. Ma to zmienić projektowana ustawa, zgodnie z którą przez rewitalizację rozumie się zespół działań o różnorodnym charakterze (prawnym i faktycznym) mających na celu wyprowadzenie części miasta (zwanej: „obszarem zdegradowanym”) ze stanu kryzysu. Rewitalizacja będzie więc kompleksową i zintegrowaną interwencją organów gminy, zmierzającą do przywrócenia równowagi przestrzennej, gospodarczej i społecznej określonego obszaru. Obecnie jest ona często utożsamiana z realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych (np. budowa drogi publicznej, wyremontowanie elewacji, termomodernizacja budynku). Projektodawca podkreśla, że równie istotnym elementem rewitalizacji jest program społeczny i gospodarczy, bez którego odnowa obszaru zdegradowanego nie może mieć miejsca.

Według projektodawcy istnieje potrzeba uznania rewitalizacji za zadanie własne gminy. Skutkiem przyjęcia takich rozwiązań będzie możliwość pełniejszego zaangażowania organów gminy w poprawę tkanki miejskiej na obszarze zdegradowanym, i to niezależnie od jej struktury własnościowej. Obecnie realizacja niektórych inwestycji nie jest możliwa, np. przyznawanie dotacji wspólnotom mieszkaniowym na remont budynku (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 października 2008 r., sygn. akt. II GSK 411/08).

Kolejnym ważnym pojęciem jest „obszar zdegradowany”. Interwencja władzy publicznej polegająca na wykorzystaniu narzędzi rewitalizacyjnych – a projektodawca przewiduje ich kilka – będzie możliwa jedynie na tych obszarach, które się klasyfikują jako zdegradowane. Obszar zdegradowany to teren szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, a także gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. Są to więc zarówno obszary zabudowy mieszkaniowej, jak i obszary poprzemysłowe (postoczniowe, poportowe) i powojskowe. Newralgiczną kwestią są kryteria umożliwiające klasyfikację terenu jako obszar zdegradowany. Projektodawca jeszcze ich nie zaprezentował. Jest to kwestia ważna, gdyż przesądzająca o zasięgu terytorialnym wykorzystania narzędzi rewitalizacyjnych.

Projektodawca proponuje kilka narzędzi rewitalizacyjnych, a wśród nich: (1) komitety rewitalizacji, (2) gminne programy rewitalizacji, (3) miejscowe plany rewitalizacji, (4) specjalne strefy rewitalizacji. Warto je pokrótce przybliżyć.
Rewitalizacja opierać się będzie na „zasadzie partycypacji społecznej”. Dialog społeczny – władzy gminnej i różnymi grupami interesariuszy (np. mieszkańców, ruchów miejskich, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, inwestorów) – jest bowiem warunkiem skutecznych działań rewitalizacyjnych. Komitet rewitalizacji to organ doradczy wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o składzie społecznym. Wezmą w niej udział reprezentanci władzy gminnej, grup interesariuszy, mieszkańców gminy, a także - w razie potrzeby – eksperci. Komitety rewitalizacji zostaną wyposażone w kompetencje opiniodawcze i konsultacyjne.

Ustawa o rewitalizacji. Komentarz
	Tomasz Bąkowski rzetelna i aktualna wiedza darmowa wysyłka od 50 zł

Podstawowym narzędziem rewitalizacyjnym będzie lokalny program rewitalizacji. Lokalny program rewitalizacji to dokument sporządzany przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), zaś uchwalany przez radę gminy. Swoim zasięgiem obejmie wszystkie obszary zdegradowane znajdujące się na terenie gminy i wymagające interwencji władzy publicznej. W jego strukturze znajdą się m.in. następujące elementy: (1) diagnoza stosunków społeczno-gospodarczych, (2) diagnoza problemów funkcjonalno-przestrzennych, (3) wyznaczenie obszarów zdegradowanych (których powierzchnia nie może przekraczać 20% terenu gminy i obejmować więcej niż 30% jej populacji), (4) określenie celów rewitalizacji, (5) listę przedsięwzięć rewitalizacyjnych i ogólny harmonogram ich realizacji, (5) wstępny plan finansowy.

Wykorzystywanie lokalnego programu rewitalizacji nie będzie obligatoryjne dla organów gminy. Projektodawca chce dać tym organom nowe możliwości działania, ale nie będzie do ich wykorzystywania przymuszał. Omawiane narzędzia rewitalizacyjne mają więc charakter fakultatywny.

Organy gminy będą realizować lokalne programy rewitalizacji m.in. za pomocą specjalnych stref rewitalizacji. Specjalna strefa rewitalizacji – wprowadzana przez radę gminy w drodze uchwały mającej charakter aktu prawa miejscowego – będzie obowiązywać czasowo, przez 10 lat od wejścia w życie. W tym czasie, na określonym obszarze, możliwe będzie skorzystanie ze „szczególnych instrumentów prawnych”. Należy do nich zaliczyć m.in. następujące rozwiązania: (1) ustanowienie – jako celu publicznego – rozwoju społecznego budownictwa mieszkaniowego (wskazany cel uzasadni wywłaszczanie nieruchomości znajdujących się na obszarze obowiązywania uchwały), (2) ustalanie zasad realizacji inwestycji z zakresu komercyjnego budownictwa mieszkaniowego (poprzez możliwość obciążenia inwestora obowiązkiem przekazania gminie określonej puli lokali na cele rozwoju gminnego zasobu mieszkaniowego). Projektodawca przewiduje szereg innych „szczególnych instrumentów prawnych”, o których więcej w kolejnych artykułach.

Kolejnym narzędziem rewitalizacyjnym będzie miejscowy plan rewitalizacji. Stanowi on „kwalifikowaną formę planu miejscowego”. Pod względem mocy prawnej będzie równoważny miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego. Organy gminy uzyskają możliwość planowania przedsięwzięć inwestycyjnych albo na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, albo – w razie braku – w oparciu o miejscowy plan rewitalizacji, odznaczający się specyficznymi cechami.


Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju opracowało tezy do ustawy. W związku z tym na pierwsze wersje projektów przyjdzie nam pewnie jeszcze poczekać. Omawiany dokument jest jednak istotny, gdyż ukazuje kierunek podjętych prac legislacyjnych.