83 proc. Polaków uważa, że korupcja stanowi w kraju duży problem. Mieszkańcy Polski podzielają przekonanie, iż w kraju nie ma woli politycznej dla zwalczania korupcji, 66 proc. respondentów źle ocenia poczynania rządu w tym zakresie – wynika z badań CBOS. Na największe zagrożenia korupcją narażone są procesy: przyznawania zamówień z funduszy publicznych, wydawania decyzji i zezwoleń, stanowienia prawa.

Przyjęty przez Radę Ministrów w dn. 1 kwietnia 2014 Rządowy Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2014-2019 ma to zmienić. Przewiduje on wzmocnienie działań prewencyjnych i edukacyjnych oraz wzmocnienie zwalczania korupcji.

 


Definicja korupcji

Definicja korupcji zawarta jest w art. 1 ust. 3a ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym .


Korupcją, w rozumieniu ustawy, jest czyn:
1) polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu nienależnych korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji;
2) polegający na żądaniu lub przyjmowaniu przez osobę pełniącą funkcję publiczną korzyści lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji;
3) popełniany w toku działalności gospodarczej, obejmującej realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu osobie kierującej jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującej na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie;
4) popełniany w toku działalności gospodarczej obejmującej realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający na żądaniu lub przyjmowaniu przez osobę kierującą jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującą na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie.


Do takiej definicji korupcji odnosi się przede wszystkim Rządowy Program, uwzględnia także niekaralne formy korupcji, jak konflikt interesów, nepotyzm i kumoterstwo, które stanowią również problem życia publicznego.

Zagrożenia korupcyjne

W Rządowym Programie wśród obszarów życia społecznego w Polsce najbardziej zagrożonych korupcją wymienia się: administrację państwową i samorządową, służbę zdrowia i farmację, oświatę i szkolnictwo wyższe, administrację celną i administrację skarbową, instytucje wdrażające programy unijne, organy ścigania i wymiar sprawiedliwości, sektor gospodarczy, profesjonalne zawody sportowe. Na największe zagrożenia korupcją narażone są procesy: przyznawania zamówień z funduszy publicznych, wydawania decyzji i zezwoleń, stanowienia prawa.

Do podstawowych mechanizmów korupcjogennych zalicza się: nieprawidłowości w procesie stanowienia prawa, dowolność postępowania, konflikt interesów, brak jawności postępowania, słabość systemu kontroli i nadzoru, kumulowanie uprawnień, lekceważenie dokumentacji i sprawozdawczości.

Jak wynika z Rządowego Programu, obszarem w wysokim stopniu zagrożonym korupcją, są profesjonalne zawody sportowe. Korupcja w tym przypadku występuje przede wszystkim w formie łapownictwa po stronie sędziów, zawodników, działaczy sportowych i innych uczestników zawodów. Przekupstwo w tym obszarze łączy się również z zakładami wzajemnymi, tzw. bukmacherką oraz ze „sprzedawaniem” meczy. Zjawisku temu sprzyja duże zainteresowanie sportem, skłonność do hazardu i chęć łatwego zysku. Zarówno w prowadzeniu nieuczciwej działalności bukmacherskiej, jak i sprzedawaniu meczy typowym zachowaniem jest korumpowanie uczestników zawodów sportowych (zawodników, trenerów, sędziów, menadżerów), aby zagwarantować wysoki zysk z procederu wszystkim jego uczestnikom. @page_break@

Obszarami zagrożonymi korupcją są również: ubezpieczenia komunikacyjne, społeczne i zdrowotne, w szczególności w lecznictwie państwowym, renty i emerytury, w tym rolnicze, wybory do władz rządowych i samorządowych.
Określone w 2013 prognozy dotyczące zagrożeń korupcją wskazały na następujące obszary życia publicznego i gospodarki: infrastruktura, informatyzacja administracji publicznej, wykorzystywanie środków unijnych, służba zdrowia, sektor obronny, energetyka, ochrona środowiska, a także korupcja urzędnicza.


Ocena zjawiska korupcji

Z badań CBOS wynika, że od roku 2000 opinię o dużym oddziaływaniu korupcji na życie społeczne i gospodarcze kraju podziela stale ponad 80% Polaków. Pomimo tak krytycznej społecznej oceny zjawiska korupcji w kraju, na forum międzynarodowym Polska uzyskuje coraz lepsze wyniki. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Komisję Europejską w roku 2011, 67% Polaków stwierdziło, że korupcja jest ważnym problemem naszego kraju, co na tle innych krajów europejskich jest bardzo dobrym wynikiem. W ostatnich kilku latach Indeks Percepcji Korupcji dla Polski wzrósł z wartości 3,4 w roku 2005 do 5,5 w roku 2011, co pozwoliło na zmianę pozycji Polski w rankingu 1765 państw objętych badaniem z miejsca 70 na 41. Pozycja ta została utrzymana również w roku 2012. Indeks Percepcji Korupcji (IPK) to narzędzie pozwalające ocenić poziom korupcji w życiu publicznym w poszczególnych krajach.

W okresie 2000-2010 widoczna była tendencja wzrostowa liczby stwierdzonych przestępstw korupcyjnych. Natomiast od roku 2011 odnotowuje się niewielki, ale systematyczny spadek tego rodzaju przestępstw. Dane statystyczne ciągle jednak nie napawają optymizmem. W roku 2012 policja wszczęła 5517 postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa korupcyjne, stanowi to wprawdzie spadek o 2,4% (5652) w porównaniu z rokiem 2011, ale jest ciągle wysokim wskaźnikiem. W tym samym okresie odnotowano 10 805 stwierdzonych przestępstw korupcyjnych (spadek w stosunku do roku 2011 o 11,4% (12 192).


Natomiast CBA w roku 2012 wszczęło 113 postępowań przygotowawczych w sprawach korupcyjnych (w roku 2011 było ich 102, a w 2010 - 65), a ABW w analizowanym roku prowadziła 43 śledztwa dotyczące korupcji (62 w roku 2011), co stanowi spadek o 30,7%.

Cele Rządowego Programu

Podstawowym celem Rządowego Programu jest zmniejszenie poziomu korupcji w Polsce poprzez wzmocnienie prewencji i edukacji w społeczeństwie i w administracji publicznej oraz skuteczniejsze zwalczanie przestępczości korupcyjnej. Program zakłada wzrost działań profilaktycznych i edukacyjnych. Właściwie ukształtowana świadomość w zakresie szkodliwości korupcji stanowi fundament pozwalający na stałe ograniczanie występowania tej patologii.


Podstawowym miernikiem celu głównego jest zakładany wzrost wartości Indeksu Percepcji Korupcji (IPK) do 2019 roku o 10 % – do poziomu 64 punktów (wzrost wskaźnika oszacowano na podstawie IPK z roku 2012, który wyniósł 58 punktów). Pozytywna ocena realizacji działań antykorupcyjnych przez instytucję wdrażającą oraz ewaluującą Rządowy Program, oznaczająca realizację co najmniej 70% zaplanowanych działań w obrębie każdego zadania.


Cele szczegółowe to:
• wzmocnienie działań prewencyjnych i edukacyjnych – nacisk zostanie położony na dokonanie przeglądu i oceny efektywności działania aktów prawnych pod kątem obniżania ryzyka wystąpienia korupcji, w szczególności w zakresie ograniczania uznaniowości przy podejmowaniu decyzji w administracji publicznej, wzmocnienie wewnętrznych mechanizmów antykorupcyjnych w administracji publicznej, kształtowanie postaw antykorupcyjnych w społeczeństwie, zwiększenie aktywnego udziału społeczeństwa w procesie zapobiegania i zwalczania korupcji, wzmocnienie współpracy społeczeństwa i organizacji pozarządowych z administracją publiczną oraz wspieranie postaw etycznych w sektorze prywatnym;
• wzmocnienie zwalczania korupcji - oznacza doskonalenie mechanizmów monitorowania zagrożeń korupcyjnych i przepisów prawnych dotyczących tego rodzaju przestępczości, współdziałanie i koordynację działań organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości, a także realizację zobowiązań międzynarodowych RP w zakresie prawno-karnym oraz ściganie przestępczości korupcyjnej.


Zadania w ramach Rządowego Programu zostały więc podzielone na dwie główne grupy: służące przeciwdziałaniu korupcji i edukacji oraz służące zwalczaniu korupcji. Łączna suma środków zaangażowanych w realizację Rządowego Programu wyniesie 11 mln złotych.


Przydatne źródła
Rządowy Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2014-2019
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz. U. z 2012 r. poz. 621, z późn. zm.)