Z ustawy o samorządzie gminnym wynika, że organami gminy są wyłącznie rada gminy (organ stanowiący i kontrolny) i wójt, burmistrz lub prezydent miasta (organ wykonawczy). Każda regulacja dotycząca wójta odnosi się także do burmistrza oraz prezydenta miasta. Nie jest dopuszczalne utworzenie innego (pozaustawowego) organu gminy na podstawie rozwiązań przyjętych np. w statucie gminy. Organami gminy nie są zatem przewodniczący rady gminy, komisji, organów stanowiących i wykonawczych jednostek pomocniczych, a także kierownicy jednostek organizacyjnych gminy. Organem gminy nie jest też urząd gminy (urząd miasta) za pomocą którego organy gminy wykonują swoje zadania i realizują kompetencje.

Organami gminy są natomiast osoby wyznaczone przez premiera do pełnienia funkcji rady gminy, wójta albo funkcji obu tych organów jednocześnie, w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta gdy ani wójt ani jego zastępca (lub zastępcy) nie mogą pełnić swych obowiązków z powodów wskazanych w art. 28h u.s.g.

Czytaj w LEX: Skutki zaistnienia przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta (burmistrza, prezydenta miasta) >

Osobę pełniącą funkcję organu gminy Prezes Rady Ministrów może powołać także w przypadku odwołania organów gminy przed upływem kadencji w wyniku. W celu zapewnienia ciągłości sprawowania władzy ustawodawca nałożył na wójta obowiązek powołania jednego lub większej liczby zastępców. Zastępca nie jest jednak organem gminy.

Sprawdź w LEX: Czy wójt może pełnić funkcję bez żadnych przeszkód pomimo niedostarczenia zaświadczenia z medycyny pracy? >

 

Wójt musi mieć zastępcę

Utworzenie w gminie stanowiska zastępcy wójta jest obligatoryjne. Ani wójt, ani rada gminy w drodze regulacji statutowej nie mogą z tego stanowiska zrezygnować. Niepowołanie zastępcy może otwierać drogę do zastosowania w stosunku do wójta przepisów o nadzorze (art. 96 ust. 2 u.s.g.).

Czytaj w LEX:

Rozwiązanie organu samorządu terytorialnego jako środek nadzoru – zagadnienia ogólne i zakres przedmiotowy >

Rozwiązanie organu samorządu terytorialnego jako środek nadzoru – zakres podmiotowy >

Ustawodawca określa dopuszczalną liczbę zastępców, kierując się wielkością danej gminy. W gminach

  • do 20.000 mieszkańców może zostać powołany nie więcej niż jeden zastępca,
  • w gminach do 100.000 mieszkańców może zostać powołanych nie więcej niż dwóch zastępców,
  • w gminach do 200.000 mieszkańców nie więcej niż trzech zastępców,
  • w gminach powyżej 200.000 mieszkańców nie więcej niż czterech zastępców.

Od woli wójta zależy jednak, czy powoła ich w maksymalnej dopuszczalnej liczbie, czy też nie. Zgodne z prawem będzie już powołanie tylko jednego zastępcy. Jeżeli ilość zadań w gminie nie uzasadnia powołania kilku zastępców, dopuszczalne jest łączenie funkcji zastępcy wójta z inną funkcją kierowniczą w urzędzie gminy.

Czytaj w LEX: Obligatoryjność powołania zastępcy wójta >

 

Zastępca wójta nie musi być wybrany w konkursie

Powołanie zastępcy należy do wyłącznej właściwości wójta. Nie musi on uzasadniać swojego wyboru, ani konsultować się w tej sprawie z radą gminy lub innymi podmiotami. Nie musi też organizować konkursu celem obsadzenia tego stanowiska. Oprócz wymogów wynikających z przepisów o pracownikach samorządowych oraz rozporządzenia w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych, wójt nie jest ograniczony w wyborze kandydata na to stanowisko. Zastępca wójta musi być:

  • obywatelem polskim,
  • posiadać pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzystać z pełni praw publicznych
  • posiadać kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku,
  • nie może być skazany prawomocnym wyrokiem sądowym za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego oraz umyślne przestępstwo skarbowe.

Powinien również posiadać wykształcenie wyższe oraz przewidziany w ustawie staż pracy (6 lat). Nie może także pozostawać z wójtem w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Powołanie danej osoby na zastępcę wywiera podwójny skutek: następuje powierzenie danej osobie funkcji zastępcy oraz nawiązanie stosunku pracy. Nie ma zatem potrzeby zawierać z zastępcą dodatkowo umowy o pracę. Pracodawcą zastępcy jest urząd gminy.

Czytaj w LEX: Ewolucja środków nadzoru o charakterze personalnym na przykładzie rozwiązania rady gminy i odwołania wójta >

 

Forma powołania zastępcy wójta

Zarówno powołanie zastępcy, jak i jego odwołania następuje w formie zarządzenia. Ustawa nie określa jego treści. Wydaje się jednak, że powinno ono wskazywać obok daty wydania, ustalenie ilości zastępców, wskazanie imienne osoby, która będzie pełnić funkcję zastępcy wójta z podaniem daty objęcia tego stanowiska, a także zakres powierzonych czynności.

W przypadku powołania kilku zastępców zarządzenie powinno wskazywać kolejność pełnienia przez nich tej funkcji w przypadku nieobecności wójta. Zarządzenie powinno określać również elementy właściwe dla umowy o pracę tj. wskazanie pracodawcy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie oraz wymiar czasu pracy. Dopuszcza się możliwość uzupełnienia i zmiany zarządzenia o powołaniu w każdym czasie, za wyjątkiem okresu, w którym zaistniały przemijające przeszkody w wykonywaniu funkcji przez wójta, wymienione wyczerpująco w art. 28g u.s.g.

WZORY DOKUMENTÓW:

Powołanie zastępcy wójta >

Odwołanie zastępcy wójta >

Odwołanie zastępcy wójta (z powodu niezłożenia oświadczenia majątkowego) >

 

Wójt decyduje o zajęciach zastępcy

Zastępca wójta w strukturze organizacyjnej urzędu gminy bezpośrednio podlega wójtowi (podobnie jak sekretarz gminy i skarbnik gminy). Oprócz ogólnych obowiązków pracowniczych wynikających z przepisów ustawy o pracownikach samorządowych, a także z przepisów kodeksu pracy, ustawodawca nie powierza zastępcy wójta żadnych obowiązków, które mógłby on wykonywać samodzielnie, bez upoważnienia udzielonego przez wójta.

Wójt może przekazać zastępcy uprawnienia wójta do wydawania decyzji administracyjnych na podstawie art. 39 ust. 2 u.s.g. i art. 268a k.p.a. oraz upoważnić go do składania oświadczeń woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem komunalnym na podstawie art. 46 ust. 1 u.s.g. Na wniosek wójta, rada gminy może także powierzyć zastępcy reprezentowanie gminy w zgromadzeniu związku międzygminnego (art. 70 ust. 2 u.s.g.). Częste w praktyce jest powierzenie konkretnych zadań poszczególnym zastępcom lub jednemu zastępcy. O zakresie uprawnień zastępcy zawsze decyduje wójt. Zakres ten może się zatem zmieniać, gdy taka będzie potrzeba, aktualna sytuacja organizacyjna w urzędzie albo wymogi prawa.

Czytaj w LEX: Zastępca wójta - pozycja prawna, kompetencje i zadania >

Dyskusyjna jest kwestia przekazania do kompetencji zastępcy wszystkich obowiązków wójta np. w czasie jego urlopu albo choroby, jeżeli w akcie powołania zastępcy nie wskazano zakresu powierzonych mu spraw. W orzecznictwie sądowym ukształtował się pogląd, że samo powołanie zastępcy nie przenosi na tego zastępcę wszelkich kompetencji organu wykonawczego gminy. Dlatego zaleca się, by wójt w zarządzeniu o powołaniu zastępcy określając zakres uprawnień przyznanych swemu zastępcy (lub pierwszemu zastępcy), wskazał także na możliwość realizowania przez niego wszystkich kompetencji w trakcie innych przemijających przeszkód w wykonywaniu jego zadań, niż tylko wskazane w art. 28g u.s.g.

 


Wójt może odwołać zastępcę w każdym czasie

Stanowisko zastępcy wójta nierozerwalnie związane jest z okresem kadencji wójta. Wygaśniecie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców. Po upływie kadencji wójta, zastępca pełni swoje obowiązki do czasu objęcia obowiązków przez nowo powołanego zastępcę wójta.

Zastępca może być odwołany przez wójta w każdym czasie i to bez podawania powodu. Wójt odwołuje zastępcę zarządzeniem, które podobnie jak powołanie wywołuje podwójny skutek tj. jednocześnie pozbawia daną osobę stanowiska oraz rozwiązuje stosunek pracy między pracownikiem a zakładem pracy.

Czytaj w LEX: Tryb odwołania zastępcy wójta (burmistrza, prezydenta miasta) między kadencjami władz samorządowych. Glosa do wyroku WSA z dnia 12 grudnia 2012 r., II SA/Sz 1016/12 >

Ze względu na moment ustania stosunku pracy, wskazuje się na dwa rodzaje odwołań - powodujące ustanie stosunku pracy po upływie terminu wypowiedzenia oraz odwołanie, które powoduje niezwłoczne ustanie stosunku pracy. W tym przypadku pozbawienie stanowiska i rozwiązanie stosunku pracy następuje w dniu odwołania. Podobnie jak stosunek pracy pracownika samorządowego, stosunek pracy zastępcy wójta może również zostać rozwiązany za porozumieniem stron, w drodze wypowiedzenia przez zastępcę wójta, albo też wygasnąć z dniem jego śmierci.

Czytaj w LEX: Uzyskanie mandatu parlamentarzysty przez zastępcę prezydenta miasta; ochrona stosunku pracy. Glosa do wyroku SN z dnia 12 listopada 2014 r., II PK 24/14 >