Efektywne zarządzanie finansami samorządów

Rosną oczekiwania mieszkańców w stosunku do władz samorządowych. Ograniczenia finansowe pozostają. Tzw. budżet programów może być rozwiązaniem problemu. Samorządy mogą być bardziej efektywne, tak jak w krajach zachodnich, ale i już w niektórych j.s.t. w Polsce - uważa Adam Snarski, administratywista, prodziekan Wydziału Administracji EWSPA w Brukseli.

Oczekiwania i potrzeby mieszkańców a ograniczenia finansowe 

Władza centralna narzuca samorządom coraz więcej zadań do realizacji. Niekoniecznie idzie za tym wystarczające finansowanie na ich realizację i koszty związane z obsługą. Subwencja oraz dotacje celowe ze środków państwa w większości samorządów nie wystarczają na wykonywanie tych zadań bez uruchamiania środków z budżetu konkretnego samorządu.

Powoduje to ograniczenie środków własnych samorządu, przeznaczanych na inne cele i zadania potrzebne danej społeczności. Jednostka samorządu terytorialnego na podstawie dostępnych narzędzi wie najlepiej, jakich realizacji i inwestycji potrzebują ich mieszkańcy.

Zapotrzebowania te są przecież różne - w zależności od uwarunkowań, specyfiki danego regionu, ale także od prowadzonej, w jakimś kierunku, polityki samorządów i od prowadzenia zrównoważonego rozwoju. Te potrzeby mieszkańców należy dobrze poznać, wejść z nimi w kontakt, a następnie dobrze je zrozumieć. Władza centralna nie ma takiej możliwości. Konkretny samorząd już jak najbardziej tak, gdyż jest najbliżej swoich mieszkańców.

Rutyna samorządów może być zagrożeniem dla racjonalizacji środków

Podstawą w zarządzaniu oraz wydatkowaniu środków publicznych jest ich racjonalizacja. W pierwszej kolejności samorządy muszą zaplanować środki na zadania obligatoryjne w kwocie wystarczającej do realizacji zadań określonych ustawami. Natomiast, zadania fakultatywne to już przede wszystkim aktywny wybór priorytetów. Oczywiście, priorytety samorząd wyznacza w granicach regulacji prawnych i na podstawie planowanych środków możliwych do pozyskania. Chodzi tu głównie o dochody. Na wybór zadań priorytetowych składa się jednak, przede wszystkim, kształt polityki prowadzonej przez władze samorządowe. Racjonalizacja wydatków to nieustanna ich obserwacja oraz modyfikacja. Zagrożeniem jest rutyna, w której samorządy corocznie nieznacznie modyfikują plany wydatkowania, trzymając się planów zeszłorocznych. Takie historyczne, czy inaczej mówiąc przyrostowe ujęcie budżetu, jest potrzebne z innych względów, ale kurczowe trzymanie się wzorców lat ubiegłych, przy planowaniu budżetu, prowadzi do powielania tych samych błędów.

Efektywne zarządzanie budżetem wpływa na jego wynik 

W krajach zachodnich, ale również już i w Polsce, odchodzi się od tradycyjnego budżetu na rzecz budżetu programów. Budżet tradycyjny ma bowiem wiele niedostatków (choć niewątpliwie i plusów). Budżet tradycyjny pozwala na jego kontrolę w ujęciu zasad legalności, trudniej jest jednak skontrolować go pod względem efektywności, skuteczności i gospodarności. Budżet tradycyjny oznacza nacisk na szczegóły wydatkowania, a nie na ich efektywność i skuteczność. Więcej, budżet tradycyjny nakazuje uchwalanie szczegółowej klasyfikacji po stronie wydatków. Ogranicza to możliwość dyskrecjonalnego działania w ramach wydziałów czy referatów. Budżet staje się mniej efektywny.

Budżet programów może być sposobem na efektywność i skuteczność wydatkowania środków publicznych

Wprowadzenie budżetu efektów uzależnione jest oczywiście od aktywności władz samorządowych. Aby rozpocząć wprowadzanie takiego budżetu, w pierwszej kolejności, głębokiej racjonalizacji poddane powinny zostać wszystkie dokumenty planistyczne związane z budżetem, (strategia rozwoju, wieloletnia prognoza finansowa), ale także metody planowania budżetowego. Ponadto, aktywności, po stronie władz samorządowych, wymaga rzetelne dokonywanie bieżących analiz sytuacji finansowej danej j.s.t. W ślad za tym, także analiza kosztów i korzyści na etapie wyboru samego sposobu realizacji poszczególnych zadań. Po drugie, należy zweryfikować szczegóły wydatkowania oraz zdecydować o wyborze bardziej zoptymalizowanych wpływach do budżetu. To znaczy, czy bardziej optymalnym rozwiązaniem, w konkretnych okolicznościach z uwagi na przedmiot, jest dochód jednorazowy, czy zasilenie budżetu długookresowe.

Wyżej wymienione działania muszą odbywać się po wcześniejszym poznaniu i zrozumieniu zapotrzebowań lokalnej społeczności na określone dobra lub usługi. Jedynie takie podejście do sprawy może być efektywne, skuteczne, a przede wszystkim korzystne zarówno dla samorządu, jak i jego mieszkańców.

Finanse Komunalne Mirosław Stec

Finanse Komunalne. Miesięcznik Regionalnych Izb Obrachunkowych>>