Kwestię wyborów do rady gminy reguluje ustawa z dnia 5 stycznia 2011 roku - Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2011 r., Nr 21, poz. 112, z późn. zm. - dalej cytowana jako ,,Kodeks wyborczy”).

Zgodnie z art. 10 § 1. Kodeksu wyborczego prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) w wyborach do rady gminy ma obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy.
Czynnego prawa wyborczego nie posiada osoba, która została:
• pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
• pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
• ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu (np.: na skutek uzależnienia od alkoholu lub narkotyków).


Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) w wyborach do rady gminy ma osoba mająca prawo wybierania tego organu.

Kandydatem na radnego nie może być osoba:
• skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, lub umyślne przestępstwo skarbowe. Okoliczność, czy kandydat spełnia wyżej opisany warunek, podlega ocenie według stanu na dzień wyborów;
• wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę biernego prawa wyborczego, o którym mowa w art. 21a ust. 2a ustawy z dnia 18 października 2006 roku o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425,
z późn. zm.);
• będąca obywatelem Unii Europejskiej, niebędąca jednocześnie obywatelem polskim, która została pozbawiona biernego prawa wyborczego w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem;
• pozbawiona praw publicznych na skutek prawomocnego orzeczenia sądu;
• pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
• ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądowym.


Kandydat na radnego może być radnym tylko jednego organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. Ponadto kandydat na radnego nie może naruszać ustawowych zakazów łączenia funkcji radnego z wykonywaniem innych funkcji lub działalności, określonych w odrębnych przepisach.
 

Na przykład, zgodnie z:
- art. 24b ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.) osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat, oraz wykonywać funkcji kierownika
lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej tej gminy.


W przypadku wyboru takiej osoby na radnego, przed przystąpieniem do wykonywania mandatu (w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy) osoba ta obowiązana jest złożyć wniosek o urlop bezpłatny. Niezłożenie przez radnego wniosku jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu.


- art. 24f ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.) radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.



@page_break@


Jeżeli radny przed rozpoczęciem wykonywania mandatu prowadził działalność gospodarczą na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, jest obowiązany do zaprzestania prowadzenia tej działalności gospodarczej w ciągu
3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. Niewypełnienie powyższego obowiązku stanowi podstawę do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego.


- art. 25b ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.) mandatu radnego nie można łączyć z mandatem posła lub senatora, wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody oraz członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego.


Naruszenie ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych funkcji lub działalności spowoduje podjęcie przez radę gminy uchwały o wygaśnięciu mandatu. Jeżeli jednak upoważniony organ nie podejmuje takiej uchwały, właściwy wojewoda wzywa go do jej podjęcia, wyznaczając dodatkowy termin 30 dni.

W razie bezskutecznego upływu tego terminu wojewoda, po powiadomieniu ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wydaje zarządzenie zastępcze, które wywołuje takie same skutki, jak uchwała rady gminy.

Na marginesie należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 383 § 1. Kodeksu wyborczego wygaśniecie mandatu radnego następuje również w przypadku utraty prawa wybieralności
lub nieposiadania go w dniu wyborów, odmowy złożenia ślubowania oraz niezłożenia
w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o swoim stanie majątkowy.


Uchwała stwierdzająca wygaśnięcie mandatu powinna zostać podjęta przez radę gminy
w terminie miesiąca od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu.


Zasady dokonywania wyboru radnego

Zgodnie z Kodeksem wyborczym, radny wybierany jest w wyborach:
• powszechnych, tj. prawa wyborcze przysługują bez względu na pochodzenie, płeć, majątek, czy też wykształcenie,
• równych, tj. głosuje się tylko raz i oddaje się tylko jeden głos, a każdy głos ma jednakowe znaczenie,
• bezpośrednich, tj. oddaje się głos na konkretnego kandydata, która ma być wybrany,
• tajnych, tj. głosowanie odbywa się w sposób anonimowy.


Wybory do rad zarządza się nie wcześniej, niż na 4 miesiące i nie później, niż na 3 miesiące przed upływem kadencji rad. Datę wyborów wyznacza się na ostatni dzień wolny od pracy, poprzedzający upływ kadencji rad. Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, wyznacza w drodze rozporządzenia datę wyborów oraz określa dni, w których upływają terminy wykonania poszczególnych czynności wyborczych, przewidzianych w kodeksie. Rozporządzenie podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości i ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej najpóźniej w 80 dniu przed dniem wyborów.

Natomiast w przypadku wyborów przedterminowych, wybory zarządza się i przeprowadza w ciągu 90 dni. Wojewoda podaje rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów niezwłocznie do publicznej wiadomości, w formie obwieszczenia, na obszarze działania rady, do której wyboru mają być przeprowadzone. Wyborów przedterminowych nie przeprowadza się, jeżeli ich data przypadałaby w okresie 12 miesięcy przed zakończeniem kadencji rady. W takim przypadku Prezes Rady Ministrów wyznacza, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, osobę pełniącą funkcję rady do końca kadencji.

Wojewoda, po porozumieniu z komisarzem wyborczym, ustala liczbę radnych wybieranych do rad. Ustalenie liczby radnych następuje na podstawie liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady, ujętych w stałym rejestrze wyborców na koniec roku poprzedzającego rok, w którym wybory mają być przeprowadzone.

Zarządzenie wojewody ustalające liczbę radnych wybieranych do rad ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym i podaje do publicznej wiadomości, w formie obwieszczenia, w każdej gminie najpóźniej na 4 miesiące przed upływem kadencji. Natomiast w przypadku wyborów przedterminowych wojewoda, po porozumieniu z komisarzem wyborczym, ustala liczbę radnych wybieranych do danej rady na podstawie liczby mieszkańców ujętych w stałym rejestrze wyborców na koniec kwartału poprzedzającego zarządzenie o wyborach.


Prawo zgłaszania kandydatów na radnych przysługuje:
• komitetowi wyborczemu partii politycznej,
• koalicyjnemu komitetowi wyborczemu,
• komitetowi wyborczemu organizacji,
• komitetowi wyborczemu wyborców.


Zgłoszenia dokonuje pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego lub osoba przez niego upoważniona. Kandydaci zgłaszani są w formie list kandydatów.



@page_break@

Lista kandydatów w wyborach do rady w gminie niebędącej miastem na prawach powiatu może zawierać tylko jedno nazwisko. Natomiast w mieście na prawach powiatu nie może zawierać mniej niż 5 nazwisk kandydatów, z tym, że liczba kandydatów nie może być większa niż dwukrotność liczby radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym. Na liście w wyborach do rady w mieście na prawach powiatu, liczba kandydatów reprezentujących każdą z płci nie może być mniejsza niż 35% liczby wszystkich kandydatów na liście.

W zgłoszeniu listy kandydatów podaję się: nazwę komitetu wyborczego oraz dokładny adres jego siedziby, nazwę rady gminy oraz numer okręgu wyborczego, do którego dokonuje
się zgłoszenia oraz nazwiska i imiona, wiek oraz miejsce zamieszkania kandydatów.
Do zgłoszenia dołącza się pisemne oświadczenia kandydatów o wyrażeniu zgody
na kandydowanie i o posiadaniu biernego prawa wyborczego do danej rady oraz dokument potwierdzający przyjęcie przez właściwy organ wyborczy zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego.

W przypadku zgłoszenia kandydatury obywatela Unii Europejskiej niebędącego obywatelem polskim do pisemnej zgody kandydata na kandydowanie dołącza się również oświadczenie kandydata określające ostatni adres zamieszkania w państwie członkowskim Unii Europejskiej jego pochodzenia, oświadczenie kandydata, że nie został pozbawiony prawa
do kandydowania w państwie członkowskim Unii Europejskiej jego pochodzenia
oraz oświadczenie kandydata, że nie pełni on urzędu, który objęty jest zakazem łączenia funkcji.

Natomiast w przypadku zgłoszenia kandydatury obywatela polskiego urodzonego przed dniem 1 sierpnia 1972 r. do pisemnej zgody kandydata na kandydowanie dołącza się również oświadczenie, o którym mowa w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 października 2006 roku o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, albo informację, o której mowa w art. 7 ust. 3a tej ustawy.


Lista kandydatów powinna być poparta podpisami:
• co najmniej 25 wyborców, jeżeli dotyczy zgłoszenia w gminie niebędącej miastem na prawach powiatu;
• co najmniej 150 wyborców, jeżeli dotyczy zgłoszenia w mieście na prawach powiatu.


Listy kandydatów zgłasza się do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 40 dniu przed dniem wyborów do godziny 24°°. W przypadku, gdy w terminie przewidzianym dla zgłoszenia list kandydatów nie zostanie w danym okręgu wyborczym zgłoszona żadna lista albo zostanie zgłoszona tylko jedna lista, a liczba zgłoszonych kandydatów jest równa liczbie radnych wybieranych w okręgu bądź mniejsza od niej, gminna komisja wyborcza niezwłocznie wzywa, przez rozplakatowanie obwieszczeń, do dokonania dodatkowych zgłoszeń. W takim przypadku termin zgłaszania list kandydatów ulega przedłużeniu o 5 dni, licząc od dnia rozplakatowania obwieszczenia. Jeżeli mimo powyższego postępowania nie została zarejestrowana żadna lista kandydatów albo została zarejestrowana tylko jedna lista kandydatów, wyborów w tym okręgu nie przeprowadza się.


Jeżeli zgłoszenie jest prawidłowe, gminna komisja wyborcza niezwłocznie dokonuje jego rejestracji we wskazanym okręgu wyborczym, sporządza protokół rejestracji, który doręcza osobie zgłaszającej listę i komisarzowi wyborczemu . Następnie zarządza wydrukowanie kart do głosowania i zapewnia ich przekazywanie obwodowym komisjom . Na podstawie protokołów otrzymanych od obwodowych komisji wyborczych gminna komisja wyborcza ustala wyniki
głosowania i wyniki wyborów do rady gminy.


W wyborach do rady w gminie niebędącej miastem na prawach powiatu za wybranych
w danym okręgu wyborczym uważa się tych kandydatów, którzy otrzymali kolejno największą liczbę ważnie oddanych głosów. Jeżeli dwóch lub więcej kandydatów otrzyma równą liczbę głosów uprawniającą do uzyskania mandatu, o wyborze decyduje większa liczba obwodów, w których kandydaci otrzymali największą liczbę głosów, a gdyby i liczby obwodów były równe - rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez komisję.

W wyborach do rady w mieście na prawach powiatu gminna komisja wyborcza, na podstawie zestawienia, dokonuje podziału mandatów w każdym okręgu wyborczym pomiędzy listy kandydatów
w sposób następujący:
• liczbę głosów ważnie oddanych na każdą z list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez 1; 2; 3; 4 i kolejne liczby, aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy;
• każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.


Jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany wyżej sposób, a tych list jest więcej, niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów. Jeżeli i te liczby byłyby równe, wówczas o pierwszeństwie rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez komisję.

Tryb przeprowadzenia losowania określa Państwowa Komisja Wyborcza.


Po ustaleniu wyników wyborów gminna komisja wyborcza sporządza w trzech egzemplarzach protokół z wyborów do rady gminy. Następnie gmina komisja wyborcza niezwłocznie podaje do publicznej wiadomości wyniki głosowania i wyniki wyborów w okręgach wyborczych poprzez wywieszenie w swojej siedzibie, w miejscu łatwo dostępnym dla wyborców jednego z egzemplarzy protokołu z wyborów do rady gminy
wraz z zestawieniami.