Zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami ) nieruchomość może być, z zastrzeżeniem art. 59 ust. 1, przedmiotem darowizny na cele publiczne, a także przedmiotem darowizny dokonywanej między Skarbem Państwa a jednostką samorządu terytorialnego, a także między tymi jednostkami. W umowie darowizny określa się cel, na który nieruchomość jest darowana. W przypadku niewykorzystania nieruchomości na ten cel darowizna podlega odwołaniu, z zastrzeżeniem ust. 2a (w którym przewidziana jest możliwość odstąpienia od odwołania).
Darowizna nieruchomości gminnej na rzecz powiatu może nastąpić na dowolny cel, nie musi to być cel publiczny w rozumieniu art. 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami , jednak cel darowizny musi być wskazany w umowie darowizny. Jeżeli nieruchomość przestała być wykorzystywana na cel określony w umowie darowizny, to po stronie darczyńcy powstaje prawo i obowiązek odwołania darowizny, o ile rada nie wyrazi zgody na odstąpienie od odwołania darowizny.
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone przez darczyńcę obdarowanemu. W imieniu gminy oświadczenie takie składa wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub odpowiednio umocowany pełnomocnik. Instytucja odwołania darowizny występuje też w kodeksie cywilnym (art. 898 i następne k.c.). Poza przesłanką odwołania (w kodeksie cywilnym jest to rażąca niewdzięczność), do odwołania darowizny dokonanej pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego przepisy kodeksu cywilnego mają zastosowanie wprost. Oświadczenie o odwołaniu darowizny musi być złożone w formie pisemnej (art. 900 k.c.), nie jest wymagana forma aktu notarialnego. Do złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny wójt nie musi mieć upoważnienia rady gminy (jest zaś ono potrzebne do zaniechania odwołania darowizny).
Złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny nie powoduje automatycznie zwrotnego przejścia własności nieruchomości na darczyńcę, lecz jedynie rodzi obowiązek dokonania przeniesienia własności. Do przejścia własność konieczne jest złożenie oświadczeń w formie aktu notarialnego. „Oświadczenie odwołujące darowiznę winno być skierowane do obdarowanego i z chwilą dojścia do niego w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią (art. 61 k.c.) wywołuje jedynie skutek obligacyjny. Jego konsekwencją jest to, że dla osiągnięcia skutku rzeczowego, konieczne jest przeniesienie własności darowanej nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Powinno to nastąpić w drodze umowy. W przeciwnym razie pozostaje darczyńcy droga powództwa o zobowiązanie obdarowanego do przeniesienia własności nieruchomości i w istocie o to powódka wnosiła, a jeśli wcześniej nie składała oświadczenia o odwołaniu darowizny, to taką wolę wyraża pozew. W razie wykazania zasadności takiego żądania orzeczenie sądu powinno stwierdzać obowiązek pozwanego do przeniesienia na powódkę prawa własności określonej nieruchomości i prawomocne orzeczenie sądu z reguły zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. i 1047 k.c.). Może jednak też stwierdzać zawarcie umowy.” - wyrok SN z dnia 18 grudnia 1996 r., sygn. akt I CKU 44/96.
W polskim prawie cywilnym obowiązuje generalna zasada kauzalności czynności prawnych przysparzających, wyrażona jest ona w art. 156 kodeksu cywilnego (Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.). w wypadku zwrotu darowizny kauzą (przyczyna prawną) przeniesienia własności jest właśnie obowiązek zwrotnego przeniesienia własności wynikający ze skutecznego odwołania darowizny. Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego przed zawarciem umowy przenoszącej własność musi uzyskać zgodę właściwej rady – dotyczy to zarówno jednostki zbywającej własności i nabywającej własność.
Jeżeli obdarowany po odwołaniu darowizny darczyńca nie dokonuje notarialnego, zwrotnego przeniesienia własności, darczyńcy pozostaje jedynie droga sądowa. Wymaga to złożenia pozwu o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości (art. 64 kodeksu cywilnego i art. 1047 kodeksu postępowania cywilnego). Prawomocny wyrok sądu stwierdzający obowiązek złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności zastępuje oświadczenie obdarowanego. Taki wyrok jest podstawą do dokonania wpisu w księdze wieczystej. W orzecznictwie przyjmuje się, że w przypadku, gdy wyrok uwzględnia w całości żądanie pozwu, to nie jest nawet wymagane składanie przez powoda (darczyńcę) dodatkowo oświadczenia woli o przyjęciu własności (uchwała 7 sędziów SN z dnia 7 stycznia 1967 r., sygn. akt III CZP 32/66, OSNCP 1968, poz. 199). Nieprawidłowe jest spotykane często w praktyce konstruowanie pozwu o odwołanie darowizny (por. np. wyrok SN z dnia 9 maja 2002 r., sygn. akt I CKN 1036/00, Lex nr 577426).
Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 2010 r., Nr 102, poz. 651 ze zm.)